10e Hannie van Leeuwenlezing 2022
Carola Schouten, minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen
Met veel genoegen kijken we terug op een inspirerende tiende editie van de Hannie van Leeuwenlezing op 3 november in Houten, verzorgd door Carola Schouten, minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. U vindt de opname en de tekst van de lezing verder op deze pagina, net als de presentatie van co-referent Roeland van Geuns.
Centraal in de lezing van Carola Schouten stonden de oorzaken van de groeiende groep armen in Nederland en de wijze waarop wij als samenleving deze trend kunnen ombuigen: als beleidsmakers, maar ook als uitvoerders en vooral als mensen: hoe gaan we met elkaar om? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we elkaar - en de overheid - met meer vertrouwen tegemoet treden? Want wat heb je aan armoedebeleid als de groepen voor wie het bedoeld is de overheid niet vertrouwen?
'Vertrouwen terugwinnen om armoede aan te kunnen pakken'
Co-referent Roeland van Geuns, emeritus lector Armoede Interventies bij het Amsterdams Kenniscentrum voor Maatschappelijke Innovatie van de Hogeschool van Amsterdam, reageerde met een prikkelend en helder betoog. Hij maakte korte metten met het negatieve mensbeeld van de calculerende burger - sinds de jaren tachtig richtinggevend voor het overheidsbeleid. De meeste mensen deugen, stelt van Geuns. Mensen zijn echter zo bang geworden om ergens een verkeerd kruisje aan te vinken - en daardoor grote sommen geld moeten terugbetalen - dat ze liever helemaal geen toeslagen meer aanvragen. Terwijl ze er wél recht op hebben. Volgens Van Geuns moet de overheid zorgen voor een gegarandeerd bestaansminimum en een eenvoudiger systeem dat begrijpelijk is voor de mensen die het het hardst nodig hebben. Een systeem bovenal, dat achter de uitvoerders gaat staan. Aan de hand van vragen uit het publiek ging dagvoorzitter Stan Verhaag, hoofdredacteur van WMO-magazine, na afloop in gesprek met deelnemers, de minister en de co-referent.
Tijdens de lezing wees Carola Schouten op het feit dat dat de Participatiewet uit balans is geraakt en dat de menselijke maat ontbreekt. Die moet weer in balans gebracht worden. Ze refereerde hierbij aan Janny Bakker-Klein die hierover sprak tijdens de Hannie van Leeuwenlezing in 2018. Ook noemde ze in dit verband de praktische publicatie 'Momentum voor de menselijke maat', een publicatie van Movisie met praktijklessen voor gemeenten, zorg en welzijn.
Ook refereerde de minister aan de Atlas van afgehaakt Nederland. In dit onderzoek verkennen René Cuperus en Josse de Voogd hoe maatschappelijke verschillen tussen mensen neerslaan op de ‘electorale kaart’ van Nederland. Ze laten zien hoe - vaak gestapelde - verschillen in opleidingsniveau, inkomen en gezondheid zich vertalen in sociaal-culturele voorkeuren en politieke keuzes en hoe die over het land zijn verdeeld. De onderzoekers leggen uit hoe feitelijke of gevoelde maatschappelijke armoede ervoor kan zorgen dat mensen ‘afhaken’ van het traditionele bestel.
Vanuit de zaal attendeerde de voorzitter van de Maatschappelijke Adviesraad Barendrecht Arend Wesdijk de minister op misstanden die al jaren terug publiekelijk bekend werden gemaakt. Arend Wesdijk zelf werd ook tot wanhoop gedreven door de veeleisende regels van de sociale dienst. Zijn verhaal staat centraal in de uitzending van het journalistieke programma De Monitor (2015) en vormde aanleiding tot een grootschalige enquête onder bijstandsgerechtigden naar de mate waarin zij door sociale diensten tot wanhoop worden gedreven in plaats van geholpen. Arend's verhaal blijkt niet op zich te staan. Heel veel mensen raken verstrikt in de strenge regels van sociale diensten. Dat kan anders als gemeenten vanuit andere waarden handelen en werken bepleit Arend in deze blog die hij eerder schreef voor de Koepel.
Ook relevant in het kader van de tiende HvL-lezing - en aansluitend bij het pleidooi van Roeland van Geuns - is de WRR-publicatie Weten is nog geen doen. Hierin staat dat naast denkvermogen 'doenvermogen' minstens zo belangrijk om aan de hoge eisen van de participatiesamenleving te kunnen voldoen. De overheid verwacht van burgers steeds vaker dat ze zelfredzaam zijn op het gebied van gezondheid, persoonlijke financiën en de arbeidsmarkt. De WRR vraagt met dit rapport aandacht voor het belang van niet-cognitieve vermogens, zoals een doel stellen, in actie komen, volhouden en om kunnen gaan met verleiding en tegenslag.